جست‌وجوی پایتخت ‌ماناها در بوکان

باستان‌شناسان در تپهء قالایچی بوكان به دنبال شهر «ایزرتو» پایتخت افسانه‌ای امپراتوری قدرتمند «مانا»ها هستند.این را رضا حیدری، معاون سرپرست گروه كاوش تپه قالایچی بوكان می‌گوید: «تپهء قالایچی به وسعت چهار هكتار در 12 كیلومتری شمال شرق شهرستان بوكان و در مجاورت روستایی به همین نام قرار دارد.»
به گزارش روزنامه سرمایه:تمدن مانایی‌ها یك پادشاهی عظیم در دوران پیش از تاریخ بوده كه بیش‌تر حوزهء شمال‌غرب ایران را فرا می‌گرفته است.
در اولین فصل كاوش‌های باستان‌شناسی سال 64 در تپهء قالایچی كتیبه‌ای سنگی به خط آرامی كهن در 13 سطر سر از خاك بیرون آورد و پس از آن‌كه «آندره لومر» فرانسوی این كتیبه را ترجمه كرد، نام «ایزرتو» در آن به چشم خورد و باستان‌شناسان را وادار كرد تا در فصول مختلف كاوش، پایتخت امپراتوری ناشناختهء ماناها در هزارهء اول قبل از میلاد را از دل خاك بیرون آورند.
حیدری مهم‌ترین هدف نهمین فصل كاوش در این منطقه را هویدا سازی قسمت جنوبی تپه متشكل از معماری سه دوره برشمرد: «در این فصل از حفاری با تعبیهء 50 تراشه، معماری ساختمان‌ها، دیوارهای محیطی به ویژه بخش باقی‌ماندهء حصار دورهء قدیم در مركز تپه آشكار شد.» این باستان‌شناس اشیای مكشوفه در این فصل از پژوهش را مهره‌های تزیینی و آجرهای منقوش لعابدار در اندازه‌های بزرگ و متفاوت برشمرد،آجرهای منقوش لعابداری با نقوش و طرح‌های اساطیری، انسانی، حیوانی، گیاهی و هندسی كه برخی از این آجرها و اشیای كشف شده از این منطقه در موزهء ارومیه نگهداری می‌شود.
حیدری می‌گوید: «در این منطقه كه در كتیبه‌های آشور در زمان پادشاهی سارگون دوم نیز به آن اشاره شد، بقایایی از یك معبد چلیپایی شكل، قربانگاه، اتاق‌های جانبی، حیاط‌های تراس‌بندی شده، حیاط‌های سنگ فرش، سطوح سكوهای آجری و دیوارهای حایل بین بخش مذهبی و غیرمذهبی در طول كاوش‌های متعدد كشف شده است.»مانایی‌ها دولت قدرتمند منطقه‌ای بودند كه با «اورارتوها» و آشوری‌ها در یك منطقه می‌زیستند و این دولت منطقه‌ای گاه با اورارتوها علیه آشوریان هم‌پیمان می‌شدند و گاه با اتحاد آشوریان علیه اورارتوها می‌جنگیدند.
اما آنچه اكنون دربارهء مانایی‌ها به دست آمده، این است كه این قوم جنگجو بوده و مهم‌ترین خدای مورد پرستش آن‌ها «خالدی» خدای جنگ بوده است.
معماری به كار رفته در این بخش تاریخی نیز در نوع خود جالب است و پیشرفت و نبوغ معماری آن دوره را به نمایش می‌گذارد. مصالح به كار رفته در این شهر عمدتائ از مواد موجود در طبیعت اطراف بوده و قلوه‌سنگ‌ها و آجرها در تزیین ساختمان‌ها و دیواره‌های این شهر به زیبایی تعبیه شده است.
آب‌روهایی در سطح برخی ساختمان‌ها نیز به چشم می‌خورد كه به اعتقاد باستان‌شناسان از این آب‌روها جهت دفع آب‌های زاید استفاده می‌شده است.علاوه بر معبد یك اتاق كه در وسط آن میز سنگی‌ای وجود دارد نیز كشف شده كه به نظر می‌رسد از این اتاق به عنوان قربانگاه استفاده می‌شد و قربانی‌ها را روی این میز قرار می‌دادند.
در مجاورت این اتاق یك چاه به عمق 5/7 متر وجود دارد كه استخوان‌های حیوانات قربانی را درون آن می‌ریختند.باستان‌شناسان می‌كوشند تا كتیبه‌ای دیگر از امپراتوری ماناها در این تپه كشف كنند. وسعت این سایت باستانی باعث شده است كه كاوشگران هفت فصل كاوش دیگر را تا كشف كامل این شهر پیش‌بینی كنند و پس از آن این منطقه را به بزرگ‌ترین مركز «مانا» شناسی در دنیا معرفی كنند.
به گفته ی این باستان‌شناس وسعت این مجموعه چهار هكتار است و در 9 فصل كاوش تاكنون بیش از نیم هكتار از تپه مورد پژوهش قرار گرفته است.تپهء قالایچی در سال 64 توسط بهمن كارگر از باستان‌شناسان میراث فرهنگی آذربایجان غربی كشف شد و توسط اسماعیل یغمایی برای اولین‌بار مورد كاوش قرار گرفت و از آن زمان تاكنون در این سایت باستانی 9 فصل كاوش انجام شده است.